Prática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de crise

Detalhes bibliográficos
Autor(a) principal: Albuquerque, Mariana Lyra Varela de, 1992-
Data de Publicação: 2021
Tipo de documento: Dissertação
Idioma: por
Título da fonte: Repositório Institucional da UFPR
Texto Completo: https://hdl.handle.net/1884/72740
Resumo: Orientadora: Profa. Dra. Clarissa Menezes Jordão
id UFPR_910e280749e0be2373c19c6a2a3e7d04
oai_identifier_str oai:acervodigital.ufpr.br:1884/72740
network_acronym_str UFPR
network_name_str Repositório Institucional da UFPR
repository_id_str 308
spelling Albuquerque, Mariana Lyra Varela de, 1992-Jordão, Clarissa Menezes, 1963-Universidade Federal do Paraná. Setor de Ciências Humanas. Programa de Pós-Graduação em Letras2021-12-14T00:01:20Z2021-12-14T00:01:20Z2021https://hdl.handle.net/1884/72740Orientadora: Profa. Dra. Clarissa Menezes JordãoDissertação (mestrado) - Universidade Federal do Paraná, Setor de Ciências Humanas, Programa de Pós-Graduação em Letras. Defesa : Curitiba, 26/05/2021Inclui referências: p. 146-160Resumo: Este estudo aborda uma prática docente colaborativa vivenciada no projeto de extensão Português Brasileiro para Migração Humanitária (PBMIH), vinculado à Universidade Federal do Paraná (UFPR). O objetivo principal desse trabalho é investigar o potencial da colaboração na formação de professores de Português como Língua de Acolhimento (PLAc) (LOPEZ, 2016; DINIZ; NEVES, 2018; CAMARGO, 2019) em uma experiência de elaboração do curso de Básico 1, ocorrida entre a pesquisadora e outro docente, migrante sírio-brasileiro, ex-participante do PBMIH na condição de aluno e, na época da realização da investigação, professor de PLAc no projeto. Por se tratar de uma pesquisa que debate temas relativos à migração, a dissertação inicia por localizar os leitores sobre os deslocamentos transnacionais do século XXI, com foco especial no Brasil, seguida de uma breve análise da legislação vigente no país e de uma discussão sobre o conceito de migração de crise (BAENINGER; PERES, 2017; BAENINGER, 2018; BIZON; CAMARGO, 2018), a fim de chamar a atenção para a crise que se instaura no país de origem e no local que recebe tais sujeitos. A pesquisa foi orientada também pelo amplo escopo da Linguística Aplicada Indisciplinar (LAI) (MOITA LOPES, 2006a; PENNYCOOK 2001, 2006; RAJAGOPALAN, 2006), comprometida com a construção de conhecimentos responsivos às demandas sociais. A LAI é discutida nesta dissertação em articulação com os estudos decoloniais e com as Epistemologias do Sul (SOUSA SANTOS, 2006, 2007, 2018; MIGNOLO, 2008b; WALSH, 2013), no intuito de chamar a atenção para outros paradigmas ontoepistemológicos na Linguística Aplicada. O aporte teórico-metodológico se debruça também na abordagem qualitativa de investigação, sobretudo na chamada pesquisa colaborativa (IBIAPINA, 2016; MATEUS, 2005; SILVESTRE, 2016), numa conversa explícita com conceitos como tradução intercultural e ecologia de saberes (SOUSA SANTOS, 2006, 2018). O material empírico foi gerado por meio de narrativas autobiográficas, notas no diário reflexivo sobre as aulas ministradas e sobre os encontros de preparação ocorridos entre os docentes, bem como questionários e mensagens eletrônicas. A partir de uma experiência localizada, esta pesquisa busca contribuir e ampliar compreensões acerca da formação colaborativa de professores de PLAc, ressaltando as perspectivas expandidas e as tensões vividas ao longo da prática pedagógica em colaboração. Nesse sentido, as conclusões da pesquisa apontam para: (a) a importância da prática colaborativa, ocorrida entre os docentes participantes, em uma tentativa de desestabilizar relações de poder/saber e, assim, promover um ensino mais bem informado e que busca justiça social e cognitiva; (b) a compreensão do dissenso em seu potencial transformativo, sobretudo no ensino-aprendizado de línguas adicionais envolvendo migrantes de crise; (c) a urgência da criação de espaços de formação de docentes de PLAc, que se proponham a construir sentidos sobre a área, valorizando a multiplicidade de seres, saberes, repertórios linguísticos dos alunos e professores.Abstract: This study approaches a collaborative teaching practice experienced in the extension project Português Brasileiro para Migração Humanitária (PBMIH), which is associated to the Federal University of Parana (UFPR). The main goal of this paper is to investigate the potential of collaboration in the teaching education of Portuguese as a Welcoming Language (PWLg) (LOPEZ, 2016; DINIZ; NEVES, 2018; CAMARGO, 2019) teachers, in an experience of elaboration of the Basic 1 course, which occurred between the researcher and another teacher, a Syrian Brazilian migrant, former participant of PBMIH as a student, and teacher of PWLg in the project during the investigation. Since it is a research that debates themes related to migration, the dissertation starts by locating readers in what concerns the transnational movements of the 21st century, with a special focus in Brazil, followed by a brief analysis of the current legislation of the country and a discussion about the concept of crisis migration (BAENINGER; PERES, 2017; BAENINGER, 2018; BIZON; CAMARGO, 2018), in order to call attention to the crisis which is established in the home country and in the place that receives such subjects. The research was also oriented by the broad scope of Indisciplinary Applied Linguistics (IAL) (MOITA LOPES, 2006a; PENNYCOOK 2001, 2006; RAJAGOPALAN, 2006), committed to the construction of knowledge responsive to social demands. IAL is discussed in this dissertation in articulation with the decolonial studies and the Epistemologies of the South (SOUSA SANTOS, 2006, 2007, 2018; MIGNOLO, 2008b; WALSH, 2013), in an attempt to call attention to other onto-epistemological paradigms in Applied Linguistics. The theoretical and methodological framework elaborates also on the qualitative research approach, mainly in the so-called collaborative research (IBIAPINA, 2016; MATEUS, 2005; SILVESTRE, 2016), in an explicit conversation with concepts such as intercultural translation and ecology of knowledges (SOUSA SANTOS, 2006, 2018). The empirical material was generated by means of autobiographical narratives, reflexive diary notes about the classes and the preparation meetings between the teachers, as well as questionnaires and electronic messages. From a localized experience, this research aims at contributing to and broadening comprehensions about collaborative teaching education of PWLg teachers, highlighting the expanded perspectives and the tensions experienced throughout the pedagogical practice of collaboration. In this regard, the research conclusion point at: (a) the importance of collaborative practice, occurred between the participant teachers, in an attempt to destabilize power/knowledge relations, and therefore, promote a better-informed teaching that seeks social and cognitive justice; (b) the comprehension of dissent in its transformative potential, especially in the teaching and learning of additional languages involving crisis migrants; (c) the urgence to create teaching education spaces for PWLg teachers, that aim at building meanings about the area, valuing the multiplicity of beings, knowledges and linguistic repertoires of students and teachers.Resumen: Este estudio aborda una práctica docente colaborativa vivida en el proyecto de extención de Português Brasileiro para Migração Humanitária (PBMIH), vinculado a la Universidade Federal do Paraná (UFPR). El objetivo principal de este trabajo es investigar el potencial de la colaboración en la formación de profesores de Portugués como Lengua de Acogida (PLAc) (LOPEZ, 2016; DINIZ; NEVES, 2018; CAMARGO, 2019) en una experiencia de elaboración del curso Básico 1, que tuvo lugar entre la investigadora y otro docente, inmigrante sirio - brasileño, ex-participante del PBMIH en la condición de alumno y, en la época de la realización de la investigación, profesor de PLAc en el proyecto. Por tratarse de una investigación que debate temas relacionados a la migración, la disertación comienza por ubicar a los lectores en contexto de los desplazamientos transnacionales del siglo XXI, con un enfoque especial en Brasil, seguido de un breve análisis de la legislación vigente en el país y una discusión sobre el concepto de crisis migratoria (BAENINGER; PERES, 2017; BAENINGER, 2018; BIZON; CAMARGO, 2018), con el fin de llamar la atención sobre la crisis que surge en el país de origen y en el lugar que recibe a dichos individuos. La investigación también estuvo guiada por el amplio alcance de la Lingüística Aplicada Indisciplinar (LAI) (MOITA LOPES, 2006a; PENNYCOOK 2001, 2006; RAJAGOPALAN, 2006), comprometida con la construcción de conocimientos sensibles a las demandas sociales. LAI se analiza en esta disertación junto con los estudios descoloniales y las epistemologías del sur (SOUSA SANTOS, 2006, 2007, 2018; MIGNOLO, 2008b; WALSH, 2013), con el fin de llamar la atención sobre otros paradigmas ontoepistemológicos en Lingüística Aplicada. El enfoque teórico-metodológico también se centra en el enfoque de la investigación cualitativa, especialmente en la llamada investigación colaborativa (IBIAPINA, 2016; MATEUS, 2005; SILVESTRE, 2016), en una conversación explícita con conceptos como la traducción intercultural y la ecología del conocimiento (SOUSA SANTOS, 2006, 2018). El material empírico se generó a través de narrativas autobiográficas, apuntes en el diario reflexivo sobre las clases impartidas y sobre los encuentros preparatorios que tuvieron lugar entre los profesores, así como cuestionarios y mensajes electrónicos. A partir de una experiencia localizada, esta investigación busca contribuir y ampliar los conocimientos sobre la formación colaborativa de los docentes de PLAc, destacando las perspectivas ampliadas y las tensiones vividas a lo largo de la práctica pedagógica colaborativa. En este sentido, los hallazgos de la investigación apuntan a: (a) la importancia de la práctica colaborativa, que se dio entre los profesores participantes, en un intento de desestabilizar las relaciones poder / conocimiento y, así, promover una enseñanza mejor informada que busque la justicia social y cognitiva. ; (b) la comprensión del disenso en su potencial transformador, especialmente en la enseñanza y aprendizaje de idiomas adicionales que involucran a migrantes en crisis; (c) la urgencia de crear espacios para la formación de docentes de PLAc, que propongan construir significados sobre el área, valorando la multiplicidad de seres, saberes y repertorios lingüísticos de estudiantes y docentes.Rezime: Etid sa a abòde yon pratik anseyan kolaboratif ki gen eksperyans nan pwojè ekstansyon Pòtigè Brezilyen pou Migrasyon Himanitè (PBMIH), ki nan Univèsite Federal Parana (UFPR). Objektif prensipal travay sa se ankete sou potansyèl kolaborasyon nan fòmasyon profesè Pòtigè kòm lang akèy (PLAc) (LOPEZ, 2016; DINIZ; NEVES, 2018; CAMARGO, 2019) nan yon eksperyans kolaborasyon kou bazik 1, ki fèt ant chèchez la epi lòt profesè a, migran Siriyen-brezilyen, ansyen patisipan PBMIH nan kondisyon elèv epi, nan epòk reyalizasyon envestigasyon profesè PLAc nan pwojè a. Pyiske se yon rechèch ki debat tèm sou migrasyon, disètasyon an komanse lokalize lektè yo sou deplasman transnasyonal yo nan syèk XXI, ak yon rega espesyal nan Brezil, ki swiv yon analiz tou kout sou lejislasyon aktyèl nan peyi a ak yon diskisyon sou konsèp migrasyon epi kriz ki karakterize l (BAENINGER; PERES, 2017; BAERNINGER, 2018; BIZON; CAMARGO, 2018), nan objektif pou atire atansyon sou kriz ki enstale nan peyi orijin nan epi nan lye (ou peyi) ki resevwa migran sa yo. Rechèch la te oryante tou pa imans chan Lengwistik Aplike Endisiplinè (LAI) (MOITA LOPES, 2006a; PENNYCOOK 2001, 2006; RAJAGOPALAN, 2006), angaje avèk konstwiksyon konesans ki responn ak demand sosyal yo. LAI te diskite nan disètasyon sa a an konjonksyon avèk etid dekolonyal yo epi ak Epistemoliji Sid (SOUSA SANTOS, 2006, 2007, 2018; MIGNOLO, 2008b; WALSH, 2013), nan objektif pou atire atansyon pou lòt paradigm Ontoepistemolojik nan lengwistik Aplike. Apwòch retorikmetodolojik la konsantre tou sou abòdaj rechèch kalitatif la espesyalman nan sa yo rele rechèch kolaboratif (IBIPIANA, 2016; MATEUS, 2005; SILVESTRE, 2016), nan yon dyalòg eksplisit avèk konsèp tankou tradiksyon entèkiltirèl epi ekoloji nan konesans (SOUSA SANTOS, 2006, 2018). Matryèl anpirik la te pwodwi nan resi otobiyografik, nòt nan jounal refleksyon sou kou ki anseye ak reyinyon preparatwa ki te fèt ant pwofesè yo, osibyen ke kesyonè ak mesaj elektwonik. A pati de yon eksperyans lokalize, rechèch sa a ap chache kontribye epi elaji konpreyansyon yo genyen sou fòmasyon kolaborativ pwofesè PLAc yo, metan aksan sou pèspektiv elaji epi eksperyans ke yo viv nan tout pratik pedagojik yo. Nan sans sa a, konklizyon rechèch yo montre: (a) enpòtans pratik kolaboratif la, ki te rive fèt ant pwofesè patisipan yo, nan yon tantativ pou destabilize relasyon pouvwa/konesans e, konsa pou ankouraje yon ansyèyman ki pi byen enfòme epi k'ap chache jistis sosyal ak mantal. (b) konpreyansyon opozisyon yo nan potansyèl transfòmasyon li, espesyalman nan ansèyman aprantisaj nan lang adisyonèl ki enplike imigran ak tout sa kap travèsel kòm kriz. © ijans nan kreyasyon espas pou fòmasyon pwofesè yo PLAc, ki pwopoze konstwi sans sou domèn nan, epi valorize miltiplisite èt yo, konesans, repètwa lengwistik elèv ak pwofesè yo.Résumé: Cette étude aborde une pratique d'enseignement collaborative vécue à partir du Projet d'Extension Portugais Brésilien pour Immigration Humanitaire (PBMIH), relié à l'Université Fédérale du Paraná (UFPR). Le principal objectif du présent travail, est d'enquêter sur le potentiel de la collaboration dans la formation des professeurs de Portugais comme Langue d'Accueil (PLAc) (LOPEZ, 2016; DINIZ; NEVES, 2018; CAMARGO, 2019) dans une expérience d'élaboration du cours de Niveau 1, ayant eu lieu entre la chercheuse et un autre enseignant, immigrant sirio-brésilien, ex-participant du PBMIH comme étudiant et, à l'époque de l'enquête, professeur de PLAc du Projet. S'agissant d'une recherche qui débat des thèmes relatifs à l'immigration, la dissertation commence par localiser les lecteurs sur les déplacements transnationaux du XXIème siècle, avec pour principal centre le Brésil, suivi d'une brève analyse des lois en vigueurs dans le pays et d'une discussion sur la notion d'immigration de crise (BAENINGER; PERES, 2017; BAENINGER, 2018; BIZON; CAMARGO, 2018), afin d'attirer l'attention sur la crise qui s'instaure dans le pays d'origine et dans les endroits où sont reçus de tels sujets. La recherche a aussi été orientée par la large portée de la Linguistique Appliquée Indisciplinaire (LAI) (MOITA LOPES, 2006a; PENNYCOOK 2001, 2006; RAJAGOPALAN, 2006), engagée par la construction de connaissances responsives aux demandes sociales. Dans cette dissertation, la LAI est discutée en articulation avec les études décoloniales et avec Épistémologie du Sud (SOUSA SANTOS, 2006, 2007, 2018; MIGNOLO, 2008b; WALSH, 2013), dans l'idée d'attirer les attentions sur les autres paradigmes onto-épistémologique dans la Linguistique Appliquée. L'apport théorico-méthodologique se penche aussi sur l'abordage qualitative des investigations, surtout dans ladite recherche collaborative (IBIAPINA, 2016; MATEUS, 2005; SILVESTRE, 2016), dans une conversation explicite avec des notions comme traduction interculturelle et écologie des savoirs (SOUSA SANTOS, 2006, 2018). Le matériel empirique a été produit à partir de narrations autobiographiques, annotations du journal réflexif sur les cours donnés et sur les rencontres de préparations ayant eu lieu entre les enseignants, aussi bien que des questionnaires et messages électroniques. À partir d'une expérience localisée, cette recherche vise à contribuer et à agrandir les compréhensions à propos de la formation collaborative des professeurs de PLAc, soulignant les perspectives étendues et les tensions vécues tout au long de la pratique pédagogique en collaboration. Dans ce sens, les conclusions de la recherche indique: (a) l'importance de la pratique collaborative, ayant lieu entre les enseignants, en une tentative de déstabiliser les relations de pouvoir/savoir et, ainsi promouvoir un enseignement beaucoup plus informé et qui recherche la justice sociale et cognitive; (b) la compréhension de la contestation dans son potentiel transformateur, surtout dans l'enseignement et dans l'apprentissage de langues additionnelles impliquant les immigrants de crise; (c) l'urgence de la création d'espace de formation d'enseignant de PLAc, qui sont disposés à construire un sens sur le domaine, en valorisant la multiplicité des êtres, savoirs, répertoires linguistiques des élèves et professeurs.1 arquivo (176 p.).application/pdfProfessores de línguas - FormaçãoLingua portuguesa - Estudo e ensino - Falantes estrangeirosMigraçãoLetrasPrática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de criseinfo:eu-repo/semantics/publishedVersioninfo:eu-repo/semantics/masterThesisporreponame:Repositório Institucional da UFPRinstname:Universidade Federal do Paraná (UFPR)instacron:UFPRinfo:eu-repo/semantics/openAccessORIGINALR - D - MARIANA LYRA VARELA DE ALBUQUERQUE.pdfapplication/pdf2449022https://acervodigital.ufpr.br/bitstream/1884/72740/1/R%20-%20D%20-%20MARIANA%20LYRA%20VARELA%20DE%20ALBUQUERQUE.pdf7ca935679609c696e17fabb44f35903bMD51open access1884/727402021-12-13 21:01:20.405open accessoai:acervodigital.ufpr.br:1884/72740Repositório de PublicaçõesPUBhttp://acervodigital.ufpr.br/oai/requestopendoar:3082021-12-14T00:01:20Repositório Institucional da UFPR - Universidade Federal do Paraná (UFPR)false
dc.title.pt_BR.fl_str_mv Prática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de crise
title Prática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de crise
spellingShingle Prática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de crise
Albuquerque, Mariana Lyra Varela de, 1992-
Professores de línguas - Formação
Lingua portuguesa - Estudo e ensino - Falantes estrangeiros
Migração
Letras
title_short Prática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de crise
title_full Prática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de crise
title_fullStr Prática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de crise
title_full_unstemmed Prática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de crise
title_sort Prática colaborativa na formação de professores de português como língua de acolhimento : reflexões a partir de uma experiência com (um) migrante(s) de crise
author Albuquerque, Mariana Lyra Varela de, 1992-
author_facet Albuquerque, Mariana Lyra Varela de, 1992-
author_role author
dc.contributor.other.pt_BR.fl_str_mv Jordão, Clarissa Menezes, 1963-
Universidade Federal do Paraná. Setor de Ciências Humanas. Programa de Pós-Graduação em Letras
dc.contributor.author.fl_str_mv Albuquerque, Mariana Lyra Varela de, 1992-
dc.subject.por.fl_str_mv Professores de línguas - Formação
Lingua portuguesa - Estudo e ensino - Falantes estrangeiros
Migração
Letras
topic Professores de línguas - Formação
Lingua portuguesa - Estudo e ensino - Falantes estrangeiros
Migração
Letras
description Orientadora: Profa. Dra. Clarissa Menezes Jordão
publishDate 2021
dc.date.accessioned.fl_str_mv 2021-12-14T00:01:20Z
dc.date.available.fl_str_mv 2021-12-14T00:01:20Z
dc.date.issued.fl_str_mv 2021
dc.type.status.fl_str_mv info:eu-repo/semantics/publishedVersion
dc.type.driver.fl_str_mv info:eu-repo/semantics/masterThesis
format masterThesis
status_str publishedVersion
dc.identifier.uri.fl_str_mv https://hdl.handle.net/1884/72740
url https://hdl.handle.net/1884/72740
dc.language.iso.fl_str_mv por
language por
dc.rights.driver.fl_str_mv info:eu-repo/semantics/openAccess
eu_rights_str_mv openAccess
dc.format.none.fl_str_mv 1 arquivo (176 p.).
application/pdf
dc.source.none.fl_str_mv reponame:Repositório Institucional da UFPR
instname:Universidade Federal do Paraná (UFPR)
instacron:UFPR
instname_str Universidade Federal do Paraná (UFPR)
instacron_str UFPR
institution UFPR
reponame_str Repositório Institucional da UFPR
collection Repositório Institucional da UFPR
bitstream.url.fl_str_mv https://acervodigital.ufpr.br/bitstream/1884/72740/1/R%20-%20D%20-%20MARIANA%20LYRA%20VARELA%20DE%20ALBUQUERQUE.pdf
bitstream.checksum.fl_str_mv 7ca935679609c696e17fabb44f35903b
bitstream.checksumAlgorithm.fl_str_mv MD5
repository.name.fl_str_mv Repositório Institucional da UFPR - Universidade Federal do Paraná (UFPR)
repository.mail.fl_str_mv
_version_ 1801860904896167936